---

De geschiedenis van ons geld

Deel 2/5: De opkomst van papiergeld: van China naar de wereld

De geschiedenis van geld is een reis door tijd en ruimte, die laat zien hoe samenlevingen innovatieve manieren hebben ontwikkeld om waarde vast te leggen en te ruilen. Een van de meest invloedrijke en revolutionaire ontwikkelingen in dit proces was de opkomst van papiergeld. Hoewel we het tegenwoordig als vanzelfsprekend beschouwen om bankbiljetten te gebruiken, was het ooit een baanbrekende vernieuwing die langzaam de wereld veroverde.

Deze overgang bracht een fundamentele verandering in de economieën van naties en in de manier waarop mensen handel dreven. In dit artikel onderzoeken we de oorsprong van papiergeld in China, de verspreiding naar andere delen van de wereld en de grote impact die het had op het mondiale financiële systeem.

De oorsprong van papiergeld in China

Papiergeld is ontstaan in het oude China, ver voor het zijn intrede deed in de rest van de wereld. Tijdens de Tang-dynastie (618-907 na Christus) werden de eerste vormen van papieren geld geïntroduceerd. Deze vroege vormen van valuta waren echter geen officiële bankbiljetten zoals wij die kennen. In plaats daarvan waren het verhandelbare schuldbekentenissen die door kooplieden werden gebruikt.

Aangezien de Chinese economie in deze periode enorm groeide en de handel over lange afstanden toenam, werd het onpraktisch om zware metalen munten mee te nemen. Kooplieden ontwikkelden daarom een systeem van "wisselbrieven", die veel lichter en handzamer waren.

De echte doorbraak kwam tijdens de Song-dynastie (960-1279 na Christus), toen de Chinese overheid papiergeld begon uit te geven dat officieel door de staat werd ondersteund. Dit gebeurde vooral vanwege een tekort aan koper, wat de productie van munten vertraagde. De eerste officiële bankbiljetten, bekend als "jiaochao", werden aanvankelijk uitgegeven door particuliere handelshuizen, maar al snel nam de overheid de controle over de productie en verspreiding.

Het papiergeld van de Song-dynastie werd wijdverspreid geaccepteerd en legde de basis voor het moderne idee van fiatgeld: geld dat zijn waarde ontleent aan het vertrouwen dat mensen erin stellen, in plaats van aan de intrinsieke waarde van het materiaal waarvan het is gemaakt.

Voordelen en uitdagingen van papiergeld in China

Papiergeld had onmiskenbare voordelen. Het was veel lichter dan metalen valuta en maakte grote transacties makkelijker. Bovendien kon het in grotere hoeveelheden worden geproduceerd, wat gunstig was voor een snelgroeiende economie zoals die van China tijdens de Song-dynastie. Dit zorgde ervoor dat de handel op grotere schaal kon plaatsvinden, zowel binnen China als met buitenlandse handelspartners langs de zijderoute.

Toch bracht papiergeld ook uitdagingen met zich mee. Het eerste grote probleem was inflatie. Aangezien papiergeld relatief eenvoudig te produceren was, ontstond het risico dat de overheid te veel geld zou uitgeven zonder voldoende reserves om het te ondersteunen. Dit gebeurde vooral tijdens de Yuan-dynastie (1271-1368), toen de Mongolen, die China hadden veroverd, probeerden de economie te stabiliseren door meer papiergeld in omloop te brengen. Dit leidde tot hyperinflatie en een verlies aan vertrouwen in het geldsysteem. De lessen van deze vroege experimenten zouden later cruciaal blijken in de ontwikkeling van papiergeld in andere delen van de wereld.

De introductie van papiergeld in Europa

Hoewel papiergeld in China al in de 11e eeuw werd gebruikt, duurde het nog honderden jaren voordat deze innovatie zijn weg vond naar Europa. Het was tijdens de reizen van beroemde ontdekkingsreizigers zoals Marco Polo dat het Westen voor het eerst hoorde over het gebruik van papiergeld in het Verre Oosten. In zijn reisverslagen beschreef Marco Polo hoe de Mongoolse heerser Kublai Khan papiergeld gebruikte als een officieel betaalmiddel in zijn rijk. Deze verhalen fascineerden de Europese lezers, maar het zou nog tot de 17e eeuw duren voordat papiergeld daadwerkelijk werd ingevoerd in Europa.

Het eerste land in Europa dat papiergeld begon te gebruiken, was Zweden. In 1661 gaf de Stockholms Banco, de eerste Europese bank die bankbiljetten uitgaf, officieel papiergeld uit. Zweden kampte met een tekort aan koper, dat op dat moment werd gebruikt voor munten, en de introductie van papiergeld bood een oplossing voor dit probleem. De bankbiljetten werden echter al snel in te grote hoeveelheden gedrukt, wat leidde tot inflatie en uiteindelijk tot het faillissement van de bank.

Andere Europese landen volgden het Zweedse voorbeeld. In Engeland introduceerde de Bank of England in 1694 papiergeld om de oorlogsinspanningen te financieren. Het systeem van papiergeld begon vaste voet aan de grond te krijgen, en in de 18e eeuw verspreidde het zich verder over het Europese continent. Het gebruik van papiergeld maakte het mogelijk om grotere sommen geld makkelijker te verhandelen, zonder de noodzaak om zware edelmetalen te vervoeren. Dit droeg bij aan de groei van internationale handel en versterkte de rol van banken in het beheren van nationale economieën.

Het papiergeldsysteem in de Verenigde Staten

De opkomst van papiergeld was ook nauw verweven met de geschiedenis van de Verenigde Staten. Tijdens de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) gebruikte het Continentale Congres papiergeld, bekend als "Continentals", om de oorlogsinspanningen te financieren. Helaas werden er te veel Continentals gedrukt zonder voldoende dekking, wat leidde tot ernstige inflatie en uiteindelijk tot devaluatie van de munt.

Ondanks deze vroege mislukkingen groeide het gebruik van papiergeld in de VS naarmate de economie zich ontwikkelde. De oprichting van de Eerste Bank van de Verenigde Staten in 1791 markeerde een belangrijke stap in de regulering van papiergeld. Later, tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865), gaf de federale overheid zogenaamde "Greenbacks" uit, papiergeld dat werd ondersteund door de Amerikaanse schatkist, om de oorlogsinspanningen te financieren. Hoewel ook dit leidde tot inflatie, werd de basis gelegd voor het moderne Amerikaanse monetaire systeem, waarin papiergeld een centrale rol speelde.

De invloed van papiergeld op de wereldeconomie

De introductie van papiergeld had een diepgaande invloed op de wereldeconomie. Het maakte grotere handelstransacties mogelijk en stimuleerde de opkomst van internationale banken en financiële markten. Bovendien zorgde het ervoor dat regeringen meer flexibiliteit kregen in hun monetaire beleid. In plaats van gebonden te zijn aan de fysieke hoeveelheid edelmetalen, konden overheden met papiergeld de geldvoorraad makkelijker aanpassen om economische crises of oorlogen het hoofd te bieden.

Toch bracht deze flexibiliteit ook risico's met zich mee. Het gevaar van inflatie en het verlies van vertrouwen in papiergeld bleef altijd op de loer liggen, vooral wanneer overheden de verleiding niet konden weerstaan om te veel geld bij te drukken. De lessen uit het verleden, zoals die uit de Yuan-dynastie en de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, hebben ertoe geleid dat moderne staten strikte regels hanteren om de geldvoorraad te beheren en de stabiliteit van hun valuta te waarborgen.